Endodoncja (leczenie kanałowe)
Pacjent zgłaszający się z bólem często słyszy od stomatologa słowa: „ząb należy przeleczyć kanałowo”. Nasz ząb to mały „organizm”, który posiada własne unerwienie i unaczynienie.
Gdy zaburzymy jego stabilność, np. poprzez obecność głębokiego ubytku, doprowadzimy do stanu zapalnego miazgi. Ząb zaczyna wtedy boleć, z mniejszym lub większym nasileniem. Leczenie endodontyczne polega na usunięciu wewnętrznej, zainfekowanej tkanki zęba, oczyszczeniu kanału, jego dezynfekcji i szczelnym wypełnieniu odpowiednimi materiałami. W naszej klinice do tego celu stosujemy najnowocześniejszy sprzęt (m.in. mikroskop zabiegowy OPMI pico ZEISS) i materiały: narzędzia maszynowe tytanowo-niklowe oraz ciekłą gutaperkę na gorąco. Elektroniczny pomiar długości kanału i odległości od wierzchołka korzenia wykonujemy dzięki bardzo dokładnym endometrom firmy Morita. Do opracowania kanału służą nam mikrosilniki endodontyczne z systemem narzędzi rotacyjnych oraz instrumenty ultradźwiękowe (przy kanałach korzeniowych). Niezwykle istotną metodą badań jest radiowizjografia cyfrowa, a w trudnych przypadkach tomografia komputerowa, pozwalająca na kontrolę radiologiczną całego przebiegu leczenia kanałowego. Dzięki zminimalizowaniu dawek promieniowania wykonywanie prześwietleń stało się bezpieczne.
Stomatologia w obecnych czasach dzięki wykorzystaniu powiększenia (mikroskop), zaawansowanym metodom diagnostycznym (CBCT/tomografia komputerowa), nowej generacji narzędziom i preparatom staje się bardziej przewidywalna i prostsza. Leczenie kanałowe (endodontyczne) wciąż budzi wiele obaw i wątpliwości pacjentów, a wokół tego typu leczenia narosło wiele mitów i przekłamań. Postaramy się rozjaśnić naszym Pacjentom o co w tym wszystkim chodzi…
Najczęściej zadawane pytania:
Jest to leczenie polegające na usunięciu z wnętrza zęba (z komory i kanałów) zainfekowanych tkanek i bakterii. Ważne dla przebiegu leczenia jest aby odpowiednio ukształtować (poszerzyć), oczyścić, zdezynfekować oraz wypełnić kanały za pomocą biozgodnych materiałów. Niezwykle istotna jest również rekonstrukcja zęba, bowiem nie tylko prawidłowo przeprowadzone leczenie kanałowe, ale również szczelna i mocna odbudowa jest gwarantem pełnego sukcesu leczenia.
Leczenie kanałowe w wielu przypadkach może być zakończone już na jednej wizycie, co znacznie optymalizuje zabieg i zmniejsza ryzyko powikłań takich jak złamanie korony zęba.
W niektórych przypadkach podjęte wcześniej leczenie kanałowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów leczniczych. Wskazaniami do podjęcia ponownej ingerencji w wewnętrzne tkanki zęba są najczęściej zmiany zapalne przy niedopełnionych kanałach korzeniowych widoczne na zdjęciu radiologicznym, czy ubytki próchnicowe lub nieszczelne wypełnienia które spowodowały ponowną infekcje wypełnionych kanałów.
Ponowne leczenie polega na usunięciu materiałów wypełniających kanały zęba, odnalezieniu, udrożnieniu, oczyszczeniu i poszerzeniu wszystkich możliwych kanałów, następnie ich wypełnieniu z zastosowaniem biozgodnych materiałów. Tak jak w przypadku zwykłego leczenia kanałowego tak i w przypadku „reendo” równie istotnym aspektem jest szczelna i mocna odbudowa korony zęba.
Po leczeniu ważna jest kontrola kliniczna i radiologiczna , ponieważ procesy gojenia zmian zapalnych trwają nawet do 12 miesięcy.
Należy pamiętać że ponowne leczenie kanałowe jest leczeniem obarczonym ryzykiem, należy przeanalizować stopień zniszczenia zęba, zaawansowanie zmian zapalnych, możliwości zachowania zęba w jamie ustnej oraz ryzyko powikłań.
Niekiedy chorego zęba nie udaje się uratować. Warto wiedzieć, iż ryzyko wystąpienie powikłań wzrasta, jeżeli kanały korzeniowe charakteryzują się skomplikowaną budową (są zakrzywione), mają nietypowy przebieg lub są niedrożne.
Często podczas leczenia kanałowego zdarza się, że zainfekowany ząb ma nietypową budowę anatomiczną, kanały korzeniowe są wąskie, zakrzywione, niedrożne lub w świetle kanału znajduje się przeszkoda którą trzeba usunąć (np. złamane narzędzie, wkład koronowo – korzeniowy).
W takich przypadkach korzystamy z MIKROSKOPU , który umożliwia i ułatwia precyzyjne leczenie w niewielkim polu zabiegowym. Przewaga mikroskopu wynika z powiększenia i oświetlenia pola zabiegowego. Pomaga on w identyfikacji wcześniej niewykrywalnych struktur, umożliwia wizualizację kanałów korzeniowych, dostrzeganie przewężeń, obliteracji i nieprawidłowości. Dlatego też mikroskop stosowany jest przede wszystkim w celu odnalezienia i leczenia kanałów korzeniowych zęba, które przy tradycyjnym leczeniu często nie są widoczne dla stomatologa. Pozwala również usunąć z kanału złamane fragmenty narzędzi kanałowych, twardy cement wypełniający kanały czy wkłady koronowo-korzeniowe.
Dzięki zastosowaniu mikroskopu endodontycznego leczenie trudnych, nietypowych i skazanych początkowo na niepowodzenie przypadków jest możliwe.
W naszej placówce posiadamy 3 mikroskopy (Zeiss) o najlepszej optyce.
Światowe wytyczne związane z leczeniem kanałowym wymagają założenia KOFERDAMU, materiału izolującego stosowanego w stomatologii.
Stanowi go cienka guma, w której znajduje się otwór, przez który odizolowuje się wybrany ząb czy zęby. Na gumę zakłada się klamrę, dobieraną w zależności od wielkości zęba. ZALETY LECZENIA W KOFERDAMIE:
-poprawa widoczności pola zabiegowego
– zabezpieczenie kanałów przed infekcją bakteriami ze śliny,
– zabezpieczenie pacjenta przed podrażnieniem przez drażniące środki płuczące, połknięciem narzędzi
– odsuwanie języka i policzków
– ochrona lusterka przed parowaniem
– skrócenie czasu zabiegu
Obecnie korzystamy z nowoczesnych systemów termicznych wykorzystujących plastyczne właściwości GUTAPERKI, a więc biozgodnego materiału który razem z uszczelniaczem wprowadzamy w kanały po ich oczyszczeniu i poszerzeniu. Pod wpływem temperatury materiał ten uplastycznia się dzięki czemu możemy go precyzyjnie wprowadzić i dobrze skondensować tak aby uzyskać największą szczelność i jednolitość wypełnienia w obrębie całego kanału korzeniowego.
Niezwykle przydatną metodą diagnostyki w przypadku leczenia kanałowego jest rentgenodiagnostyka.
Minimalne dawki promieniowania umożliwiają nam wykonanie nawet kilku zdjęć wewnątrzustnych podczas jednej wizyty – bez żadnego wpływu na zdrowie pacjenta.
W ten sposób sprawdzamy między innymi stan zęba przed leczeniem, obecność zmian zapalnych , rozległość zniszczenia, drożność kanałów, obecność przeszkód w kanale (np. złamane narzędzie), weryfikujemy dopasowanie materiału wypełniającego czy stan po wypełnieniu kanałów korzeniowych , dokumentując przebieg leczenia od początku aż do jego zakończenia.
Również po zakończeniu leczenia (najczęściej po 6 i 12 miesiącach) sprawdzamy na zdjęciu kontrolnym przebieg procesu gojenia zmian zapalnych, porównując poprzednie obrazy do siebie.
Nowoczesne narzędzia diagnostyczne umożliwiają doskonałe uwidocznienie nawet drobnych i skomplikowanych struktur anatomicznych. Tomografia komputerowa w diagnostyce stomatologicznej jest zaawansowaną , trójwymiarową i precyzyjną techniką obrazowania, a fakt ten wykorzystujemy w trudnych przypadkach leczenia kanałowego.
Klasyczne zdjęcie RTG, które jest projekcją dwuwymiarową, nie pozwala uwidocznić wszystkich kanałów zębów i innych szczegółów anatomicznych.
Dzięki zastosowaniu tomografii komputerowej można odwzorować nietypowy przebieg kanałów zębowych, który jest częstą przyczyną nieskutecznego zabiegu. Lekarz może określić obecność dodatkowych kanałów, odnaleźć miejsca pęknięcia korzenia i zobrazować wielkość zmian zapalnych.
Jednak o konieczności wykonania badania tomograficznego powinien decydować lekarz.
Ryzyko wystąpienie powikłań leczenia kanałowego wzrasta, jeżeli kanały korzeniowe charakteryzują się skomplikowaną budową (są zakrzywione, mają rozbudowaną deltę korzeniową, czyli system malutkich kanalików bocznych), mają nietypowy przebieg lub są niedrożne. Sytuację pogarsza obecność niegojących się zmian zapalnych w okolicy wierzchołka korzenia.
W takich przypadkach w zachowaniu zęba w jamie ustnej pomaga nam zabieg chirurgiczny, taki jak RESEKCJA.
Jest to zabieg polegający na oczyszczeniu i usunięciu niegojących się zmian zapalnych oraz szczytu korzenia (np. w miejscu niedrożności kanału korzeniowego) .
Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu miejscowym, więc nie wiążę się z żadnym bólem.
Technika nie jest skomplikowana. Nacina się śluzówkę w okolicy wierzchołka korzenia i usuwa zmieniony chorobowo wierzchołek oraz zmiany zapalne z kości. Rana zostaje zszyta i goi się wstępnie przez około 10 dni, natomiast kość zregeneruje się po około 6 -12 miesiącach. Często wykonuje się jednocześnie szczelne wypełnienie kanału korzeniowego materiałami biokompatybilnymi, np. MTA (jest to tzw. wsteczne dopełnienie kanału).
Ze względu na chirurgiczną ingerencję, po zabiegu mogą pojawić się typowe objawy, jak obrzęk okolicy zabiegowej, ból, czy zaczerwienienie. Zwykle zimne okłady i środki przeciwbólowe (także przeciwzapalne) są w stanie wyeliminować te nieprzyjemne dolegliwości, a w ciągu kilku dni wszystko wraca do normy.
Patologiczne resorpcje to postępujący, nieprawidłowy zanik twardych tkanek zęba czy kości. Jest wiele przyczyn rozpoczęcia tego procesu. Może być to zarówno stan zapalny jaki i mechaniczne uszkodzenie zęba – np. w wyniku urazu (przy silnym uderzeniu w ząb). Oddziaływanie mechaniczne inicjujące resorpcję może być też efektem leczenia ortodontycznego.
Resorpcje często przebiegają bezobjawowo, rzadko występuje ból. Najczęściej diagnozowane są na podstawie zdjęcia rentgenowskiego. Resorpcja wewnętrzna występująca w obrębie szyjki lub komory, może objawiać się, jako różowe zabarwienie zęba.
Zaawansowana resorpcja niszczy kość wokół korzenia zęba, dlatego też kanały korzenia wypełnia się często substancjami, które odkażają korzeń, zatrzymują podstęp infekcji oraz ułatwiają odbudowę kości. Stosuje się też tzw. materiały kościozastępcze, które pomagają wypełniać ubytki w tkance kostnej (materiały egzogenne np. Bioss, BioGuide lub autogenne : PRF, A-PRF, CGF)
Leczenie resorpcji zewnętrznej jak i wewnętrznej nie jest łatwe. W zależności od przyczyny lekarz podejmuje decyzje co do sposobu leczenia. W niektórych przypadkach konieczne jest usunięcie zęba.
Przyczyny resorpcji wewnętrznych:
- Długotrwałe przewlekłe stany zapalne miazgi oraz martwica miazgi,
- Zęby leczone metodami biologicznymi,
- Czynniki urazowe: niedopasowane wypełnienia, uzupełnienia protetyczne,
- Czynniki dziedziczne,
- Inne czynniki ogólne.
Przyczyny resorpcji zewnętrznych:
- Przewlekłe zapalenie tkanek okołowierzchołkowych (ziarniniaki, torbiele),
- Leczenie ortodontyczne,
- Urazy zębów,
- Replantacja (zamierzona jak i pourazowa),
- Wybielanie zębów martwych,
- Ucisk przez sąsiednie zęby, guzy, torbiele,
- Zęby zatrzymane,
- Choroby przyzębia,
- Niektóre choroby systemowe,
- Radioterapia,
- Resorpcje idiopatyczne.
Mikrochirurgiczny zabieg wydłużenia korony klinicznej zęba wykonujemy gdy ząb złamie się pod dziąsłem lub posiada głęboką próchnicę, która zniszczyła go poniżej linii dziąsła, a w szczególności poniżej brzegu kostnego kości wyrostka zębodołowego. W tej sytuacji próby założenia wypełnienia lub korony protetycznej są z góry skazane na niepowodzenie.
Wynika to z faktu, że nie ma technicznych możliwości wykonania prawidłowego wypełnienia czy korony w wilgotnym środowisku poniżej dziąsła, gdyż w takich warunkach materiały stomatologiczne nie wiążą we właściwy sposób. Nie każdy ząb kwalifikuje się do tego typu zabiegu, dlatego decyzję co do jego wykonania podejmuje dentysta.
Podczas zabiegu wykonywanego w standardowym znieczuleniu miejscowym odsłania się granicę zdrowej tkanki zęba tak aby już nie była ukryta pod dziąsłem i/lub kością. Wiąże się to z redukcją tkanki kostnej 3 mm poniżej przebiegu granicy złamania lub przebiegu ubytku próchnicowego.
Po okresie gojenia ząb można ponownie odbudować, gdyż dziąsło układa się niżej i umożliwia założenie szczelnej rekonstrukcji – o jej rodzaju zawsze decyduje lekarz wybierając taką metodę, która zabezpieczy ząb przed ponownym złamaniem. Najbardziej wskazana jest odbudowa wkładem koronowo – korzeniowym i koroną protetyczną .
Niestety przypadki złamania pionowego zęba wzdłuż korzenia, głębokie, poziome pęknięcie korzenia lub próchnica korzeni są bezwzględnym wskazaniem do jego usunięcia.
Należy pamiętać, że każde leczenie kanałowe jest leczeniem obarczonym ryzykiem niepowodzenia. Przy podejmowaniu tak ważnych decyzji należy przeanalizować stopień zniszczenia zęba, zaawansowanie zmian zapalnych, rokowanie, a więc możliwoś
zachowania zęba w jamie ustnej oraz ryzyko powikłań.
Najczęstsze czynniki pogarszające rokowanie , a także często będące przyczyną zakwalifikowania zęba do usunięcia to:
– zniszczenie korony uniemożliwiające założenie szczelnej odbudowy
– rozległe zmiany zapalne, resorpcje aktywnie niszczące tkanki zęba i kość
– masywne wkłady koronowo-korzeniowe niemożliwe do usunięcia
– złamanie korzenia
– nadmiernie poszerzone kanały korzeniowe , perforacje
Choć nowoczesne narzędzia endodontyczne są produkowane z coraz bardziej wytrzymałych, elastycznych i giętkich materiałów (stali nierdzewnej, stopu niklu z tytanem), to jednak podczas zabiegu mogą ulec samoistnemu złamaniu.
Do takiej sytuacji dochodzi najczęściej podczas opracowywania szczególnie zakrzywionych lub niedrożnych kanałów.
Może zdarzyć się wówczas, iż narzędzie zaklinuje się w kanale i podczas próby jego wycofania zostanie złamane.
Tkwiący w kanale korzeniowym fragment narzędzia endodontycznego jest jednym z najczęstszych powikłań w leczeniu kanałowym.
Należy pamiętać że stan zapalny nie jest powodowany złamanym narzędziem, lecz pozostawionymi w kanale martwymi, zakażonymi tkankami, których nie udało się usunąć w trakcie leczenia kanałowego. Jeżeli narzędzie się złamie w początkowej fazie leczenia, kiedy kanał nadal jest zakażony, to może to pogorszyć rokowanie ze względu na zamknięcie dojścia do kanału. Natomiast jeżeli do złamania dojdzie w końcowej fazie leczenia, kiedy kanał jest już zdezynfekowany – w większości przypadków nic się nie dzieje.
Zawsze należy podjąć próbę usunięcia narzędzia, jeśli natomiast jego umiejscowienie umożliwia utworzenie obejścia – np. narzędzie jest wklinowane w ściankę kanału. wówczas można opracować kanał “obok” złamanego narzędzia i pozostawić je bez konsekwencji zdrowotnych.
W przypadku braku możliwości usunięcia narzędzia pomocnym zabiegiem jest RESEKCJA.
Jest wiele sposobów i technik usuwania złamanych narzędzi .Wiele firm opracowało specjalne do tego zestawy . Bardzo pomocne jest wykorzystanie ultradźwięków ze specjalną końcówką do obluzowania złamanego narzędzia, połączenia go ze specjalną igłą i wyjęcia z kanału. Małe szczypczyki stosujemy wtedy, gdy złamane narzędzie znajduje się blisko komory zęba, aby nie uszkodzić jego głębszych warstw .
Kilka dni po zabiegu leczenia kanałowego ząb ma prawo być tkliwy, a pacjent może odczuwać przejściowy dyskomfort. Jest to naturalna odpowiedź organizmu na podrażnienie mechaniczne, chemiczne oraz termiczne, które ma miejsce przy tego typu leczeniu. Po tym okresie ząb powinien pozostać bezobjawowy.
Niepokojące są bóle, które pojawiają się po dłuższym czasie od zakończeniu leczenia kanałowego. Bóle przy jedzeniu, przy dotyku oraz bóle samoistne mogą świadczyć o zaburzeniu procesów gojenia i aktywacji procesów zapalnych. W takim przypadku należy niezwłocznie udać się do stomatologa w celu sprawdzenia przyczyny pojawienia się objawów.
Nie. Wszystkie procedury są wykonywane w znieczuleniu miejscowym tak aby pacjent czuł się jak najbardziej komfortowo. Dla każdego zęba indywidualnie dobieramy sposób podania znieczulenia oraz rodzaj środka znieczulającego . Po leczeniu może wystąpić niewielki, przejściowy ból okolicznych tkanek oraz tkliwość leczonego zęba na nagryzanie. W niewielu przypadkach może dojść do zaostrzenia się przewlekłego stanu zapalnego tkanek okołowierzchołkowych, wystąpienia bólu i obrzęku. TYLKO w przypadku pojawienia się objawów ogólnych pacjent będzie leczony antybiotykiem, lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. Wystąpienie zaostrzenia wynika ze zjadliwości bakterii bytujących w kanałach oraz z kondycji systemu odpornościowego pacjenta . NIE OZNACZA TO że leczony ząb ma mniejsze szanse na wyleczenie.
Oczywiście, że tak! Ząb po leczeniu kanałowym jest tak samo narażony na działanie bakterii próchnicotwórczych jak ząb żywy. Nieprawidłowa higiena, dieta z dużą ilością cukrów lub brak odpowiedniej, szczelnej rekonstrukcji zęba może doprowadzić do powstania ubytku próchnicowego, a to z kolei do zainfekowania bakteriami kanałów korzeniowych i niepowodzenia całego leczenia.
Leczenie kanałowe pod mikroskopem ma wysoki poziom skuteczności. Jednakże, należy pamiętać, że nie da się zagwarantować stuprocentowego powodzenia w jakimkolwiek postępowaniu medycznym. Nawet najlepiej przeprowadzone leczenie może nie może nie zakończyć się sukcesem z przyczyn niezależnych od lekarza. Dla zębów, w których nie doszło do zakażenia bakteryjnego wskaźnik powodzenia w leczeniu endodontycznym wynosi ponad 90% . Jeżeli ząb jest zainfekowany szanse powodzenia maleją wraz ze wzrostem zmian zapalnych .
Jeżeli leczenie kanałowe pod mikroskopem nie powiedzie się, co może się objawiać dolegliwościami bólowymi, obrzękiem, przetoką lub brakiem gojenia się zmian widocznym na zdjęciu rtg, trzeba będzie podjąć dalsze kroki w celu zwalczenia infekcji. Może to być ponowne leczenie kanałowe (reendo), zabieg chirurgiczny ( np. resekcja wierzchołka korzenia), lub usunięcie zęba (ekstrakcja).
Zęby po leczeniu kanałowym , w którym nie wykonano odpowiedniej odbudowy mogą się złamać. Taki ząb jest osłabiony przez proces próchnicowy lub w wyniku urazu, które to były powodem leczenia, ale także dlatego, że w miazdze zęba znajdują się receptory czuciowe, które chronią przed używaniem zbyt dużego nacisku na powierzchnię zęba. Pozbawiony miazgi ząb pozwala nam na obciążanie go z siłą mogącą powodować złamanie.
Jeżeli dojdzie do głębokiego pęknięcia korzenia, może się to skończyć usunięciem zęba.
Rekonstrukcje korony zależą od stopnia zniszczenia tkanek zęba.
Możliwości rekonstrukcji:
– wypełnienie światłoutwardzalne (stosowane TYLKO w przypadku niewielkiego zniszczenia twardych tkanek zęba)
– inlay, onlay, overlay (wkłady, nakłady, endokorony)
– wkład koronowo- korzeniowy i korona protetyczna ( przy dużym zniszczeniu tkanek zęba)